Park Słowiański

Park Słowiański obejmuje tereny obok os. Zwycięstwa, ograniczone ul. Rzemieślniczą, ul. Słowiańską i ul. Paderewskiego. Park Słowiański jest niewielkim założeniem parkowym o powierzchni ok. 4,4 ha. Składa się z części z zieleni miejskiej, jednak większość powierzchni jest zadrzewiona. Występuje w nim wiele interesujących drzew, wśród których jest 5 pomników przyrody: 3 platany klonolistne, lipa szerokolistna oraz okazała sosna wejmutka. Jeden z platanów klonolistych należy do najbardziej okazałych przedstawicieli tego gatunku w Lubinie. Brzegiem Parku (ul. Paderewskiego) prowadzi ścieżka rowerowa. W 2017 r. w parku powstał plac zabaw dla psów.

Dimetrodon angelensis, 1877

Dimetrodon

WIEK: środkowy perm, 280-265 milionów lat temu

ROZMIAR I WAGA: długość do 3 m, waga około 150 kg

WYSTĘPOWANIE: Teksas, Oklahoma, Nowy Meksyk (USA)

POŻYWIENIE: mięsnożerny

ŚRODOWISKO: obszary błotne Ameryki Północnej

OPIS

Dimetrodon – dosłownie „dwurozmiarowe zęby”. Tak naprawdę nie należy do dinozaurów! Zaliczany jest do synapsydów, wcześniej nazywanych gadami ssakokształtnymi. Żył w permie (280 – 265 mln lat temu), czyli jeszcze przed erą mezozoiczną. Obszar jego występowania to północna część superkontynentu (Pangea), a większość szczątków została odkryta na terenie USA (Teksas, Oklahoma). Długość ciała wynosiła ok. 3 m, natomiast masa ciała nie przekraczała 150 kg (choć żył Dimetrodon teutonis o masie ciała 24 kg!). Cechą charakterystyczną dimetrodona jest jego grzbiet, a właściwie „żagiel”, który zbudowany był z niezwykle długich wyrostków kręgowych, które pokrywała dobrze ukrwiona skóra. Prawdopodobnie element ten służył do termoregulacji, choć mógł również pełnić ważną rolę w komunikacji wewnątrzgatunkowej. Dimetrodon posiadał zróżnicowane uzębienie. Przednie zęby były większe od tych umiejscowionych w tylnej części szczęk. Uzębienie takie wskazywało na mięsożerność i było na tyle ważną cechą budowy, iż pozwalało na nadanie mu nazwy „dimetrodon”. Kończyny dimetrodona były rozstawione na boki, jak u współczesnych gadów, co mogło utrudniać mu pogoń za ofiarą, a zatem dimetrodon częściej mógł atakować z zaskoczenia.

Carnotaurus, 1985

Karnotaur

WIEK: późna kreda, 71,5-64 milionów lat temu

ROZMIAR I WAGA: długość 8,5 m, waga 1500 kg

WYSTĘPOWANIE: Argentyna, pas zachodnio-południowy Ameryki Południowej

POŻYWIENIE: mięsnożerny

ŚRODOWISKO: obszary leśne, równiny

OPIS

Karnotaur (Carnotaurus) – dosłownie „mięsożerny byk”. Dinozaur z późnej kredy (72 – 69 mln lat temu), którego dobrze zachowany szkielet został znaleziony w 1984 r. przez ekspedycję José Bonaparte na terenie dzisiejszej Argentyny. Do tej pory opisano jeden gatunek karnotaura: Carnotaurus sastrei. Jest to jeden z najlepiej poznanych dinozaurów Ameryki Południowej. Gatunkowa część nazwy pochodzi od właściciela rancza (Angela Sastre’a), na którym znaleziono szczątki dinozaura. Masa ciała oscylowała wokół 1,5 tony, a długość ciała dochodziła do 10 m. Podobnie do innych mięsożerców, posiadał silnie umięśnioną szyję, na której opierała się sporych rozmiarów głowa. Jako jedyny mięsożerca posiadał rogi nad oczami zbudowane z kości czołowej. Być może używał ich do walk międzygatunkowych (pochłaniały siłę uderzeniową), podczas których rzadko dochodziło do uszkodzeń oczu, gdyż były one stosunkowo małe i głęboko osadzone. Poruszał się na dwóch smukłych dolnych kończynach, natomiast górne kończyny były szczątkowe. Dobra adaptacja do biegu mogła być przydatna w polowaniu. Krótkie kończyny górne zakończone były czterema palcami, które nie poruszały się względem siebie, ponieważ były połączone ze sobą na stałe. Tylko dwa środkowe palce były utworzone z paliczków. Pierwszy i czwarty palec składał się z jednej kości. Być może palec pierwszy tworzył zewnętrzną ostrogę. Prawdopodobny jest także brak pazurów na kończynach górnych. Podczas wykopalisk zostały odkryte również odciski skóry karnotaura, stąd też dosyć dobrze poznana jej łuskowata budowa.

Iguanodon

Iguanodon

WIEK: jura środkowa, 126-125 milionów lat temu

ROZMIAR I WAGA: długość 13 m, waga około 3000 kg

WYSTĘPOWANIE: Europa, Azja, Ameryka Północna

POŻYWIENIE: roślinożerny

OPIS

Iguanodon – dosłownie „ząb iguany” (legwana). Obecnie klasyfikacja wyróżnia jeden gatunek: Iguanodon bernissartensis, który występował na terenie dzisiejszej Europy, Azji oraz Ameryki Północnej 126 – 125 mln lat temu (wczesna kreda). Nazwany został przez geologa Gideona Mantella w 1825 roku ze względu na budowę zębów, które przypominały zęby iguany (legwana), tylko były większe. W żuchwie posiadał mniej zębów niż w szczękach, a to dlatego, że zęby w żuchwie były szersze. Podczas żucia iguanodon ścierał swoje zęby, jednak były one zastępowane przez nowe i nie groziło mu starcie zębów ze starości. Mógł rozcierać pokarm roślinny przez całe życie z podobną efektywnością. Iguanodon był roślinożerny, a zatem stanowił cel dla mięsożerców. Nie był jednak łatwym celem, ponieważ był masywnych rozmiarów (3 tony masy ciała oraz ok. 10 m długości). Dodatkowo do obrony posiadał kolec na kciuku, który początkowo umieszczany był na jego nosie i dopiero późniejsze odkrycia paleontologiczne pokazały prawdziwe położenie kolca. Reszta palców pomocna była podczas żerowania. Poruszał się na dwóch lub czterech kończynach, przy czym kończyny przednie były o ¼ krótsze od kończyn tylnych. Raczej nie był przystosowany do biegania. Osobniki starsze częściej poruszały się na czterech kończynach, natomiast młode iguanodony raczej były dwunożne.

Brachiosaurus

Brachiozaur

WIEK: późna jura

ROZMIAR I WAGA: długość 22-27 m, waga do 80 ton

WYSTĘPOWANIE: Ameryka Północna (Kolorado, Utah, Wyoming), Afryka (Algieria, Tanzania)

POŻYWIENIE: roślinożerny

ŚRODOWISKO: obszary leśne

OPIS

Brachiozaur (Brachiosaurus) – dosłownie „ramienny jaszczur”. Roślinożerny gigantyczny zauropod z późnej jury, który występował w Ameryce Północnej i być może również w Afryce. Jego masa ciała mogła dochodzić do 80 ton, choć zdarzały się też takie brachiozaury, które ważyły ok. 30 ton. Wysokość, jaką osiągał to ok. 13 metrów, natomiast długość mieściła się w zakresie od 22 do 27 metrów. Poruszał się na czterech kończynach, jednak nie były one jednakowej długości. Przednie łapy miał dłuższe, przez co wydawał się jeszcze wyższy (stąd też pochodzi jest nazwa rodzajowa). Kość udowa brachiozaura ważyła ok. 100 kg i mierzyła 2 m. W późnej jurze roślinność była na tyle bujna, że taki gigant mógł do woli pochłaniać pokarm, a musiał pożerać ogromne ilości pokarmu, aby wytworzyć energię do utrzymania się przy życiu. Prawdopodobnie w trawieniu pokarmu roślinnego pomagały gastrolity (kamienie), które brachiozaury połykały i ocierając się o siebie w ich żołądku, rozcierały twardy pokarm. Szkielet brachiozaura prezentowany w Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie jest największym szkieletem dinozaura na świecie.

Mamenchisaurus, 1952

Mamenchizaur

WIEK: jura oraz wczesna kreda 160-144 milionów lat temu

ROZMIAR I WAGA: długość do 25 metrów, dorosły osobnik od 40 do 50 ton

WYSTĘPOWANIE: Chiny oraz Indonezja

POŻYWIENIE: roślinożerny

ŚRODOWISKO: jeziora, rzeki, równiny

OPIS

Mamenchizaur (Mamenchisaurus)– dosłownie „jaszczur znad potoku Mamen”. Nazwa rodzajowa odwołuje się do miejsca, w którym zostały odnalezione pierwsze szczątki mamenchizaura w 1954 r., podczas budowy przeprawy przez rzekę, niedaleko Yibin w Chinach (Mamingxi, który przez pomyłkę został zapisany jako Mamenxi). Pierwszy opisany gatunek z rodzaju Mamenchizaur został nazwany Mamenchisaurus constructus i miał 13 m długości. Pozostałe gatunki (w sumie jest ich 7) z rodzaju mamenchizaur o imponujących rozmiarach ok. 25 m długości (rekord ok. 35 m) oraz ważące od 40 do 50 ton żyły od późnej jury do wczesnej kredy ( 160 – 144 mln lat temu) w Azji (na terenie dzisiejszych Chin i Tajlandii). Cechą charakterystyczną była długa szyja, osiągająca nawet 15 m długości. Pojedyncze żebro również nie było małe, ponieważ mogło nawet mierzyć 3,5 m. Pokarmem mamenchizaura były twarde części roślin, na co wskazują bardzo mocne zęby.

Diplodocus, 1877

Diplodok

WIEK: późna jura 150-147 milionów lat temu

ROZMIAR I WAGA: długość do 35 m, dorosły osobnik od 10 do 16 ton

WYSTĘPOWANIE: Ameryka Północna (część zachodnia)

POŻYWIENIE: roślinożerny

ŚRODOWISKO: jeziora, rzeki i równiny

OPIS

Diplodok (Diplodocus) – dosłownie „podwójna belka”. Jeden z największych dinozaurów roślinożernych, żyjących w późnej jurze (150 – 147 mln lat temu) na zachodzie Ameryki Północnej. Panujący klimat pozwalał na dorastanie do gigantycznych rozmiarów w świecie zwierząt. Diplodok osiągał długość ciała do 35 m i ważył nawet do 50 ton (najczęściej 10 – 16 ton). Poruszał się bardzo powoli na czterech masywnych nogach (kolumnowych), z czego przednie były krótsze od tylnych. Posiadał długą szyję, która umożliwiała mu pobieranie pokarmu z najwyższych drzew, a dla równowagi miał ogromny ogon z dwubelkowymi szewronami (kostny wyrostek kręgów ogonowych). Od tych struktur pochodzi jego nazwa rodzajowa. Ogona mógł również używać do wydawania dźwięków bicza (odstraszanie) albo jako aktywny element obronny. Na szczycie długiej szyi znajdowała się nieproporcjonalnie mała głowa z czaszką o niewielkiej puszcze mózgowej. Zęby obecne były jedynie w przedniej części szczęk. Początkowo sądzono, że Diplodok żył w wodzie, gdyż posiadał specyficznie umiejscowione nozdrza na szczycie czaszki. Później jednak badania wykazały, że tak wielkie zwierzę nie mogłoby oddychać z ciałem zanurzonym pod wodą, gdyż woda wywierałaby zbyt duże ciśnienie na klatkę piersiową i nie mógłby nabierać powietrza podczas wdechu.

Mastodonsaurus, 1852

Mastodonzaur

WIEK: 225-230 mln lat temu

ROZMIAR I WAGA: długość 6 m, około 900 kg

WYSTĘPOWANIE: cały obszar Europy

POŻYWIENIE: mięsożerny

ŚRODOWISKO: rzeki, tereny bagienne, równiny

OPIS

Mastodonzaur (Mastodonsaurus) – dosłownie „brodawkowaty ząb jaszczura”. Jeden z najstarszych wymarłych płazów tarczogłowych. Został tak nazwany, gdyż początkowo paleontolodzy zakwalifikowali go do grupy krokodyli, ponieważ posiadał podobnie jak one kostne guzki w skórze. Żył w triasie od 235 do 230 mln lat temu na terenie obecnej Europy. Długość jego ciała dochodziła do 6 m, z czego 20-25% stanowiła głowa w trójkątnym kształcie. Ogon zaś był nieproporcjonalnie krótki. Masa ciała mogła dochodzić do jednej tony. Cechą charakterystyczną mastodonzaura były dwa duże kły rosnące w przedniej części w dolnej szczęce (żuchwie), które wystawały przez otwory w górnej części paszczy kiedy ta była zamknięta. Budowa ciała mastodonzaura (w tym jego proporcje) świadczą o wodnym środowisku życia, które preferował ten gad. Prawdopodobnie rzeki, jeziora oraz tereny bagienne były jedynym siedliskiem, w którym przebywał, gdyż jego ciężka głowa przeszkadzałaby mu w poruszaniu się po lądzie. Być może wychodził jednak na ląd, ale było to rzadkością, np. w przypadku wysychania zbiornika wodnego i poszukiwania nowego. W bogatych w zwierzęta wodach mógł polować do woli, a na lądzie przy takiej budowie ciała byłoby to trudniejsze.

Triceratops Horridus Marsh, 1889

Triceratops

WIEK: późna kreda (mastrycht), 70,6-66,5 milionów lat temu

ROZMIAR I WAGA: długość 9 m, waga 6000 kg

WYSTĘPOWANIE: Wyoming, Montana, Południowa Dakota (USA)

POŻYWIENIE: roślinożerny

ŚRODOWISKO: obszary leśne Ameryki Północnej

OPIS

Triceratops – dosłownie „trójrożna twarz”. Żył w tym samym czasie i miejscu, w którym pojawiał się Tyranozaur rex (68 – 65,5, mln lat temu, Ameryka Północna). Jego charakterystyczna kostna kryza wokół szyi oraz trzy rogi na głowie sprawiły, że bardzo przypominał dzisiejszego nosorożca, co przyczyniło się do jego sławy. Sposób poruszania się również przypominał chód nosorożca. Cztery masywne nogi pozwalały na powolne przemieszczanie się w poszukiwaniu pożywienia. Żywił się twardą roślinnością, gdyż jego pysk, zakończony bezzębnym dziobem, pozwalał kruszyć nawet najtwardsze nasiona. Dwa długie rogi (ok. 1 m) sterczące znad oczodołów oraz jeden róg krótszy rosnący na nosie prawdopodobnie stanowiły elementy obronne wraz z twardą kryzą osłaniającą szyję. Jednak coraz częściej pojawiają się informację jakoby rogi i kryza miały charakter identyfikacyjny podczas godów oraz prezentowania dominacji w stadzie. Być może były one silnie ukrwione i pełniły funkcje podobne jak u dzisiejszych chrząszczy czy kopytnych. Rozmiary ciała triceratopsa były dość imponujące: 6 tonowa masa ciała przy 9 metrach długości.

Vulkanodon karibaenis Raath, 1972

Wulkanodon

WIEK: wczesna jura – 200 milionów lat temu

ROZMIAR I WAGA: do 8 m, waga około 1000 kg

WYSTĘPOWANIE: zachodnia część Ameryki Północnej

POŻYWIENIE: roślinożerny

ŚRODOWISKO: obszary rzeczne, nizinne

OPIS

Wulkanodon (Vulcanodon) – dosłownie „wulkaniczny ząb”. Gatunek ten opisano na podstawie znaleziska z pogranicza Zambii oraz Zimbabwe, gdzie w kanionie między warstwami skał wulkanicznych odkryto szkielet czworonożnego gada. Obok szczątków wulkanodona odnaleziono zęby dużego dinozaura, który prawdopodobnie pożywiał się ciałem Vulcanodona karibaensis. Nazwa gatunkowa jedynego przedstawiciela rodzaju wulkanodon pochodzi od nazwy jeziora Kariba (utworzone przez człowieka w miejscu kanionu wyrzeźbionego przez rzekę Zambezi), gdzie odnaleziono szkielet. Wulkanodon należy do mniejszych roślinożerców, gdyż jego masa ciała to zaledwie 1 tona przy 8 m długości ciała. Poruszał się powoli na czterech masywnych nogach ze skróconymi pazurami. Posiadał małą głowę na wydłużonej szyi i sterczący do tyłu ogon. Dinozaur ten żył ok. 200 mln lat temu (wczesna jura) na terenie dzisiejszej Afryki. Inne zauropody z rodziny wulkanodonów mieszkały na terenach północnych naszej planety (dzisiejsza Europa, Azja, Ameryka Północna). Wulkanodon wśród innych zauropodów był najstarszy, najmłodsze zaś przetrwały aż do wielkiego wymierania kredowego.

Kentrosaurus, 1904

Kentrozaur

WIEK: późna jura, 155 milionów lat temu

ROZMIAR I WAGA: długość 5 m, około 1000 kg

WYSTĘPOWANIE: Afryka wschodnia

POŻYWIENIE: roślinożerny

ŚRODOWISKO: równiny

OPIS

Kentrozaur (Kentrosaurus) – dosłownie „kolczasty jaszczur”. Należy do rodziny stegozaurów, czyli dinozaurów roślinożernych posiadających kolce i płyty na grzbiecie i ogonie. Stegozaury pojawiły się w jurze i tylko nieliczne przetrwały do kredy. Kentrozaury najliczniej występowały w późnej jurze (ok. 155 mln lat temu). Pierwsze szczątki tego dinozaura zostały odnalezione na terenie Tanzanii na początku XX wieku. Obszar, na którym żył to równiny we wschodniej części Afryki, choć w Polsce również odnalezione jego tropy. Trzy znane dziś gatunki kentrozaura zostały opisane w początkach XX wieku. Kentrozaury, jak cała rodzina stegozaurów, posiadały małą głowę, dość nisko umiejscowioną na dłuższej szyi, co pomagało im sięgać do niewysokiej roślinności. Dodatkowo przednie kończyny były krótsze od tylnych. Cechą charakterystyczną kentrozaura były dwa rzędy kolców występujące na grzbiecie (na wysokości łopatek) oraz na ogonie. Służyły mu do obrony przed drapieżnikami. Oprócz kolców na grzbiecie występowały także płyty kostne w kształcie trójkąta. Prawdopodobnie służyły one do termoregulacji, która możliwa była dzięki silnie unaczynionej skórze, pokrywającej płyty. Masa ciała kentrozaura nie przekraczała 1 tony. Osiągały one 5 m długości ciała, a zatem można je zaliczyć do jednych z mniejszych dinozaurów roślinożernych. Podczas żerowania dosięgały do roślinności na 1,7 m wysokości, nadal stojąc na czterech kończynach.

Parasaurolophus

Parazaurolof

WIEK: późna kreda 80-65 milionów lat temu

ROZMIAR I WAGA: długość 10 m, waga około 3000 kg

WYSTĘPOWANIE: Kanada, Nowy Meksyk, Utha, Kolorado (USA)

POŻYWIENIE: roślinożerny

ŚRODOWISKO: tereny nizinne, w głównej mierze lasy

OPIS

Parazaurolof (Parasaurolophus) – dosłownie „prawie jaszczurzy grzebień”. Roślinożerny dinozaur kaczodzioby (hadrozaur), który żył w późnej kredzie (76,5 – 73 mln lat temu) na terenach Ameryki Północnej. Osiągał ok. 10 m długości oraz masę ciała ok. 3 ton. Poruszał się na dwóch lub czterech kończynach. Prawdopodobnie żerował na czterech łapach, lecz przemieszczał się tylko na dwóch. Cechą wyróżniającą go od innych dinozaurów był grzebień na głowie, osiągający długość ok. 1 m. Wyrostek ten był pusty w środku, co ułatwiało dźwiganie takiego wytworu na głowie. Pusta przestrzeń utworzona była przez kanaliki, które łączyły się z nozdrzami. Być może grzebień służył jako komora rezonansowa, podczas nawoływań w okresie godowym, do termoregulacji, a także był pomocny w rozpoznawaniu osobników i płci wewnątrz gatunku. Gdy parazaurolof podnosił głowę, grzebień wpasowywał się w zagłębienie na grzbiecie, tuż za szyją. Wysokość do jakiej dosięgał podczas żerowania wynosiła 4 m. Prawdopodobnie parazaurolof zrywał pokarm przednią częścią paszczy (dziobem), a potem mógł przechowywać pożywienie w narządach odpowiadających policzkom, po czym wykonywał ruchy szczękami, które przypominały żucie.

Tyrannosaurus Rex (T-Rex), 1892

Tyranozaur

WIEK: późny mastrycht, 68,5-65,5 milionów lat temu

ROZMIAR I WAGA: długość 12,5-13 m, waga około 6000 kg

WYSTĘPOWANIE: zachodnia część Ameryki Północnej

POŻYWIENIE: mięsożerny

ŚRODOWISKO: obszary leśne, nizinne

OPIS

Tyranozaur (Tyrannosaurus) – dosłownie „król jaszczurów”. Jest to jeden z największych mięsożernych dinozaurów z rodzaju teropodów („stopy bestii”). Jedynym przedstawicielem rodzaju tyranozaur jest najsłynniejszy na świecie Tyrannosaurus rex. Żył w Ameryce Północnej pod koniec kredy od 68,5 do 65,5 mln lat temu i wymarł wraz z innymi dinozaurami podczas wielkiego wymierania kredowego. Poruszał się na dwóch masywnych nogach, a przednie kończyny miał zredukowane do krótkich łap z dwoma palcami z pazurami oraz jednym palcem szczątkowym. Do dziś nie ma pewności, w jakim celu przednie kończyny były używane. Głowa tyranozaura była ogromna, jednak nie stanowiła aż tak wielkiego ciężaru, jaki można sobie wyobrażać, gdyż w czaszce znajdowały się owalne otwory blisko oczodołów, zmniejszając w ten sposób masę samej czaszki. Szyja tyranozaura była mocno umięśniona, ale krótka. Zęby posiadały bruzdy poprzeczne ułatwiające chwytanie kawałków mięsa. W przeciwieństwie do ssaków, tyranozaury wymieniały zęby przez całe swoje życie, a zatem zawsze mogły w pełni korzystać z mocnego nacisku szczęk. Największy odnaleziony ząb miał ponad 30 cm długości (wraz z korzeniem). Szyja miała ogromne znaczenie podczas rozszarpywania ofiar, gdyż tyranozaur przygryzał fragment ciała innego dinozaura, a następnie odrywał fragment mocnym szarpnięciem całej głowy. Do utrzymania równowagi ciała służył ogon, często sterczący prosto do tyłu. Masa ciała tyranozaura osiągała wartość 6 ton, przy 13 m długości ciała. Szkielet tyranozaura posiadał liczne kości puste w środku, co nie pozbawiało go wytrzymałości, ale znacznie redukowało ciężar ciała i pozwalało na szybsze poruszanie się, np. za ofiarą. Najbardziej kompletny okaz szkieletu tyranozaura znajduje się w Muzeum Historii Naturalnej w Chicago i nosi nazwę „Sue”. Tyranozaur rex jest również nazywany T. rexem (często z błędnym zapisem: T-Rex). Dinozaur ten robi także karierę filmową, występował w takich filmach jak: Park Jurajski, Toy Story, Noc w Muzeum.