Park Słowiański

Park Słowiański obejmuje tereny obok os. Zwycięstwa, ograniczone ul. Rzemieślniczą, ul. Słowiańską i ul. Paderewskiego. Park Słowiański jest niewielkim założeniem parkowym o powierzchni ok. 4,4 ha. Składa się z części z zieleni miejskiej, jednak większość powierzchni jest zadrzewiona. Występuje w nim wiele interesujących drzew, wśród których jest 5 pomników przyrody: 3 platany klonolistne, lipa szerokolistna oraz okazała sosna wejmutka. Jeden z platanów klonolistych należy do najbardziej okazałych przedstawicieli tego gatunku w Lubinie. Brzegiem Parku (ul. Paderewskiego) prowadzi ścieżka rowerowa. W 2017 r. w parku powstał plac zabaw dla psów.

WOLIERA 7


ŻURAW BIAŁOSZYI


ŚNIEŻYCA CESARSKA


BERNIKLA RDZAWOSZYJA

WOLIERA 7

Bernikla rdzawoszyja

(łac. Branta ruficollis)

Bernikla rdzawoszyja
DŁUGOŚĆ CIAŁA: 53-60 cm

ROZPIĘTOŚĆ SKRZYDEŁ: 110-125 cm

MASA CIAŁA:
samiec 1200-1600 g
samica 1050-1100 g

OPIS

Najmniejsza z bernikli i jedna z najładniejszych, nie do pomylenia z żadnym innym gatunkiem. Jest również jedną z najrzadszych gęsi na świecie. Ubarwienie samca i samicy niczym się nie różni, gąsior jest jedynie nieznacznie większy od gęsi. Ciekawostką jest fakt, że bernikla rdzawoszyja jest bardzo trudna do zauważenia w stadach innych gęsi, mimo zupełnie odmiennego ubarwienia.

Gatunek chroniony, wymieniony w Dyrektywie Ptasiej. W Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych gatunek ten wpisany jest jako zagrożony wyginięciem. Powodem zmniejszającej się liczby populacji są prawdopodobnie zmiany klimatyczne, zmniejszenie produkcji pszenicy ozimej oraz polowania na trasach przelotu i na zimowiskach.

WOLIERA 7

Śnieżyca cesarska

(łac. Anser canagicus)

Śnieżyca cesarska
DŁUGOŚĆ CIAŁA: 66-85 cm

ROZPIĘTOŚĆ SKRZYDEŁ: ok 119 cm

MASA CIAŁA: 2,7-3,2 kg

OPIS

Należy do rodziny kaczkowatych i nazywana jest również gęsią cesarską. Chętnie zamieszkuje tereny w pobliżu brzegów zbiorników wodnych, deltach oraz górnych odpływach rzek, gdzie znajduje pokarm (roślinność wodną, skorupiaki itp.).

Śnieżyce cesarskie pozbawione są dymorfizmu płciowego, czyli między samcem, a samicą nie występują różnice w wyglądzie. Ze względu na to, że pochodzą z dalekiej północy należą do odpornych ptaków, dlatego bardzo dobrze znoszą warunki zimowe, panujące w naszym kraju. Ptaki te łączą się w pary na całe życie. W lipcu śnieżyce cesarskie przechodzą okres pierzenia, czyli wymieniają pióra na nowe i przez pewien czas nie potrafią latać. Jest to dla nich najbardziej niebezpieczny okres, wówczas często padają ofiarą Inuitów.

WOLIERA 7

Żuraw białoszyi

(łac. Grus vipio)

WYSOKOŚĆ: 120-130 cm

DŁUGOŚĆ CIAŁA: 112-125 cm

ROZPIĘTOŚĆ SKRZYDEŁ: ok 200 cm

MASA CIAŁA: ok 5,6 kg

OPIS

Żuraw białoszyi preferuje zdecydowanie tereny podmokłe, mokradła, okolice bagien, trzęsawiska, brzegi jezior czy szerokie doliny rzeczne, sąsiadujące z łąkami czy polami. Często występuje w towarzystwie innych żurawi np. mandżurskich. Samiec jest zwykle większy od samicy. W wyglądzie charakteryzuje się gołą, czerwoną skórą wokół oczu. Cechą wyróżniającą go spośród reszty żurawi jest to, że zadowala się niewielkim obszarem żerowania, gdzie część pokarmu wykopuje dziobem z ziemi. Mimo tego, w celu poszukiwania jedzenia pojawia się również na pobliskich polach uprawnych.

WOLIERA 6


ŻURAW MANDŻURSKI


GĘGAWA

WOLIERA 6

GĘGAWA

(łac. Anser anser)

Gęgawa
DŁUGOŚĆ CIAŁA: 75-90 cm

ROZPIĘTOŚĆ SKRZYDEŁ: 150-180 cm

MASA CIAŁA: 2,5-4,1 kg

OPIS

W języku łacińskim słowo „anser” oznacza gęś. Ptaki obu płci ubarwione są identycznie i są tych samych rozmiarów. Gęgawa jest przodkiem gęsi domowej. Średnia długość życia gęgawy wynosi 15 lat.

W Polsce jeszcze przed II wojną światową ludzie mieszkający na wsiach podbierali dzikim gęsiom jajka w celach spożywczych lub podkładali je pod gęś domową, żeby uzyskać pisklęta. Po zakończeniu wojny gęgawy przetrwały tylko na terenach niedostępnych dla ludzi. Od lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX w. obserwuje się wzrost populacji i zajmowanie nowych siedlisk.
 

WOLIERA 6

ŻURAW MANDŻURSKI

(łac. Grus japonensis)

Bernikla Białolica
WYSOKOŚĆ CIAŁA: 150-158 cm

DŁUGOŚĆ CIAŁA: 130-150 cm

ROZPIĘTOŚĆ SKRZYDEŁ: 220-250 cm

MASA CIAŁA: 8-11 kg (maksymalnie 15 kg)

OPIS

Drugi pod względem wielkości żuraw żyjący na świecie. Gniazda budują zawsze na ziemi, często w formie kopca złożonego z różnych traw (szczególnie trzciny), otoczonego wodą. Podczas okresu lęgowego żyją w parach, natomiast w pozostałym okresie tworzą stada. Na czubku głowy żurawia znajduje się czerwony płat skóry, który staję się jaskrawy, gdy ptak jest pobudzony, bądź zaniepokojony.

We wschodniej Azji jest symbolem wierności, szczęścia, długowieczności i nieśmiertelności. W Chinach uważany jest od setek lat za ptaka świętego, jego posągi można znaleźć w starożytnych świątyniach chińskich. Często jest też motywem zdobniczym plecionych mat, dywanów, porcelany. W Japonii samuraje uczyli się odwagi właśnie od żurawi mandżurskich, które w obliczu ataku przez drapieżnika, wydają się być spokojne i niewzruszone. W kulturze japońskiej po dziś dzień jest częstym tematem dzieł sztuki.

Żuraw mandżurski znajduje się w logo Japońskich Linii Lotniczych, oraz w logo Centrum Edukacji Przyrodniczej w Lubinie.

Przeciętny wiek żurawia mandżurskiego na wolności wynosi 30-40 lat, natomiast w niewoli niektóre osobniki potrafią dożyć nawet 70 lat. Dlatego jest to jeden z najdłużej żyjących ptaków na świecie.
 

WOLIERA 3


ŻURAW ZWYCZAJNY


GĘŚ TYBETAŃSKA


BERNIKLA BIAŁOLICA

WOLIERA 3

BERNIKLA BIAŁOLICA

(łac. Branta leucopsis)

Bernikla Białolica
DŁUGOŚĆ CIAŁA: 55-70 cm

ROZPIĘTOŚĆ SKRZYDEŁ: 120-145 cm

MASA CIAŁA: 1,21-2,23 kg

OPIS

Jest to wędrowna gęś średniej wielkości. Zamieszkuje tereny przybrzeżnej tundry, pokryte niską roślinnością, jeziora, rzeki lub wyspy na jeziorze. Na zimowiskach zajmuje położone blisko wybrzeży łąki i pola. Lęgi odbywa w koloniach, w towarzystwie innych gatunków ptaków, na arktycznych wyspach i wybrzeżach, z kamienistymi, stromymi stokami, często również na półkach skalnych nad brzegami wód, aby uchronić jaja przed lisem polarnym.

Samiec nie różni się w ubarwieniu od samicy. Młode ptaki dobierają się w pary na zimowiskach i w pierwszym roku tworzą tak zwane „pary narzeczeńskie”, dopiero w drugim, albo nawet trzecim roku przystępują do lęgów.

Bernikle białolice są monogamiczne, tworzą pary na całe życie. Zwykle u ptaków, które straciły swoich partnerów mija kilka lat, zanim stworzą nowy związek. Bernikle podczas migracji lecą zwykle w linii prostej, ale czasami obserwowane są również w kluczu, czyli formacji w kształcie litery V, z jednym ramieniem dłuższym. W środowisku naturalnym dożywają 25 lat, natomiast w niewoli około 30 lat.

WOLIERA 3

GĘŚ TYBETAŃSKA

(łac. Anser indicus)

Gęś Tybetańska
DŁUGOŚĆ CIAŁA: 68-78 cm

ROZPIĘTOŚĆ SKRZYDEŁ: 120-150 cm

MASA CIAŁA: 1,80-3,20 kg

OPIS

Nazywana również gęsią indyjską. Zamieszkuje śródlądowe zbiorniki i ich brzegi w krajobrazie górskim. Samiec jest zwykle nieco większy od samicy, lecz poza tym w upierzeniu brak jest dymorfizmu płciowego.

Gęś tybetańska widywana jest w Tybecie nawet na wysokości 5 600 m n.p.m. Jest to najwyżej latający gatunek ptaka na świecie. W czasie wędrówek dwa razy do roku przelatuje przez Himalaje na wysokości około 10 000 m, czyli na wysokości lotów samolotów pasażerskich. Obserwowano również stada przelatujące przez najwyższą górę świata – Mount Everest. Przy takiej wysokości stężenie tlenu jest o połowę mniejsze niż na poziomie morza, dlatego gatunek ten jest specjalnie przygotowany do takich lotów, poprzez dopasowanie hemoglobiny do szybkiego adaptowania tlenu. Ptaki te mają również o 6-10% więcej włókien mięśniowych oraz włosowatych naczyń krwionośnych niż gatunki gęsi latających niżej. Na tej wysokości temperatura spada nawet poniżej -50 stopni Celsjusza, a prędkość przelotu wynosi około 80 km/h, a przy sprzyjającym wietrze może wynieść nawet dwa razy tyle. Podczas przelotów w stadzie lecą w kluczu przypominającym kształt litery „V”.

Gęś tybetańska świetnie znosi Polskie zimy, jest wyjątkowo odporna na choroby i ma bardzo łagodny charakter. Na przełomie marca i kwietnia młode ptaki łączą się w pary i pozostają ze sobą do końca życia jednego z osobników, nigdy nie zmieniając partnerów.

WOLIERA 3

ŻURAW SZARY

(łac. Grus grus)

Żuraw szary
DŁUGOŚĆ CIAŁA: 96-119 cm

ROZPIĘTOŚĆ SKRZYDEŁ: 180-222cm

MASA CIAŁA: 4,5-6 kg

OPIS

Nazywany jest również żurawiem zwyczajnym lub popielatym. To duży ptak z bardzo długimi nogami i długą szyją. Samiec jest wyraźnie większy od samicy. Ubarwienie żurawia jest zwykle jasnopopielate, ale sporo ptaków lęgowych ma rdzawo brązowe grzbiety, ubrudzone podczas wysiadywania w zażelazionej i błotnistej bagiennej wodzie. Żurawie szare to długodystansowi migranci (do Polski przylatują pod koniec lutego, a odlatują na przełomie października i listopada).

Wszędzie, gdzie występują żurawie, zawsze są szanowane i podziwiane przez miejscową ludność, często także przedstawiane w tańcu, na malowidłach lub ceramice. Ciągnące po wiosennym niebie klucze żurawi i ich klangor są na całym świecie traktowane jako zapowiedź wiosny.

Żurawia charakteryzują widowiskowe tańce godowe, wiosną przeważnie w wykonaniu pary lub setek ptaków na zlotowiskach.

U dorosłych ptaków podczas wodzenia piskląt następuje wymiana lotek, które wypadają niemal jednocześnie (całkowite pierzenie odbywa się co 2-4 lata). W wyniku tego ptaki tracą lotność, a odzyskują ją po kilku tygodniach, gdy młode także uzyskują zdolność latania. Ma to związek z potrzebą opiekowania się pisklętami. Gdyby dorosłe ptaki latały w okresie wodzenia piskląt, spłoszone mogłyby nadmiernie się od nich oddalić.

WOLIERA 1

Paw Indyjski

(łac. Pavo cristatus)

Paw Indyjski
DŁUGOŚĆ CIAŁA:
samiec 210-230 cm (w tym tren 140-160 cm)
samica 80-100 cm

ROZPIĘTOŚĆ SKRZYDEŁ: 120-160 cm

MASA CIAŁA:
samiec 3,75-6 kg
samica 2,5-4 kg

OPIS

Narodowy ptak Indii. Należy do rodziny bażantowatych (kurowatych) i prawdopodobnie jest najwcześniej udomowionym ptakiem ozdobnym. Znany był w krajach śródziemnomorskich już 3 tysiące lat temu. Paw zwyczajny to najbardziej popularny i najczęściej hodowany na całym świecie gatunek pawia. Nazywany jest również pawiem niebieskim lub indyjskim.

Niezwykle ubarwione samce w szacie godowej ozdobione są długim trenem barwnych piór, pozornie tworzących ogon. Pióra te zaczynają tracić w lipcu i pod koniec lata nie mają już pięknych, ozdobnych piór trenu. Nowe upierzenie wyrasta dość wolno i dopiero wiosną samce znów mogą pochwalić się w całości pięknym upierzeniem.

W naturalnym środowisku pawie żyją w gąszczu dżungli, w pobliżu cieków wodnych, przebywając w małych grupach rodzinnych. Lubią przebywać na terenach pól uprawnych, szczególnie trzciny cukrowej. Przebywają głównie na ziemi, ale bez trudu potrafią wznieść się w powietrze. Nocują wysoko na drzewach.

Samiec jest większy od samicy, którą w okresie wysiadywania jaj świetnie maskuje skromne upierzenie. Pawie charakteryzują się znakomitą czujnością, w razie pojawienia się drapieżnika wszczynają alarm, charakterystycznie trąbiąc.

W Polsce pawie były popularne na dworach królewskich, lecz aby ustrzec się przed kradzieżą ptaków, rozgłaszano informację o nieszczęściach, jakie mogą wywołać pióra trzymane w domach. Pawie pióra były również cenione jako element dekoracyjny strojów ludowych np. czapek krakowskich.

Tygrys szablozębny

( Smilodon, Lund 1842 )

również: tygrys szablastozębny, tygrys szablasty, kot szablozębny

Tygrys szablozębny
WIEK: plejstocen, mniej więcej od 2,5 mln do 10 tysięcy lat temu

WYSOKOŚĆ CIAŁA: 0,8 – 1,2 m

MASA CIAŁA: 55 – 400 kg

WYSTĘPOWANIE: Ameryka Północna i Południowa

POŻYWIENIE: mięsożerny

 

Jeleń olbrzymi

( Megaloceros giganteus, Blumenbach 1799 )

również: łoś irlandzki

Jeleń olbrzymi
WIEK: od plejstocenu do holocenu, mniej więcej od 400 tysięcy do 7,7 tysiąca lat temu

WYSOKOŚĆ CIAŁA: 2,1 m

MASA CIAŁA: 540 – 600 kg

WYSTĘPOWANIE: północna Europa oraz Azja

POŻYWIENIE: roślinożerny

 

Mamut włochaty

( Mammuthus primigenius, Blumenbach 1799 )

również: mamut właściwy, mamut wielki

Mamut włochaty
WIEK: plejstocen, czyli od 250 tysięcy do 10 tysięcy lat temu

DŁUGOŚĆ CIAŁA: 2,75 – 3,4 m

MASA CIAŁA: 4000 – 6000 kg

WYSTĘPOWANIE: Europa, Azja oraz Ameryka Północna

POŻYWIENIE: roślinożerny

 

Dimetrodon angelensis, 1877

Dimetrodon

WIEK: środkowy perm, 280-265 milionów lat temu

ROZMIAR I WAGA: długość do 3 m, waga około 150 kg

WYSTĘPOWANIE: Teksas, Oklahoma, Nowy Meksyk (USA)

POŻYWIENIE: mięsnożerny

ŚRODOWISKO: obszary błotne Ameryki Północnej

OPIS

Dimetrodon – dosłownie „dwurozmiarowe zęby”. Tak naprawdę nie należy do dinozaurów! Zaliczany jest do synapsydów, wcześniej nazywanych gadami ssakokształtnymi. Żył w permie (280 – 265 mln lat temu), czyli jeszcze przed erą mezozoiczną. Obszar jego występowania to północna część superkontynentu (Pangea), a większość szczątków została odkryta na terenie USA (Teksas, Oklahoma). Długość ciała wynosiła ok. 3 m, natomiast masa ciała nie przekraczała 150 kg (choć żył Dimetrodon teutonis o masie ciała 24 kg!). Cechą charakterystyczną dimetrodona jest jego grzbiet, a właściwie „żagiel”, który zbudowany był z niezwykle długich wyrostków kręgowych, które pokrywała dobrze ukrwiona skóra. Prawdopodobnie element ten służył do termoregulacji, choć mógł również pełnić ważną rolę w komunikacji wewnątrzgatunkowej. Dimetrodon posiadał zróżnicowane uzębienie. Przednie zęby były większe od tych umiejscowionych w tylnej części szczęk. Uzębienie takie wskazywało na mięsożerność i było na tyle ważną cechą budowy, iż pozwalało na nadanie mu nazwy „dimetrodon”. Kończyny dimetrodona były rozstawione na boki, jak u współczesnych gadów, co mogło utrudniać mu pogoń za ofiarą, a zatem dimetrodon częściej mógł atakować z zaskoczenia.

Carnotaurus, 1985

Karnotaur

WIEK: późna kreda, 71,5-64 milionów lat temu

ROZMIAR I WAGA: długość 8,5 m, waga 1500 kg

WYSTĘPOWANIE: Argentyna, pas zachodnio-południowy Ameryki Południowej

POŻYWIENIE: mięsnożerny

ŚRODOWISKO: obszary leśne, równiny

OPIS

Karnotaur (Carnotaurus) – dosłownie „mięsożerny byk”. Dinozaur z późnej kredy (72 – 69 mln lat temu), którego dobrze zachowany szkielet został znaleziony w 1984 r. przez ekspedycję José Bonaparte na terenie dzisiejszej Argentyny. Do tej pory opisano jeden gatunek karnotaura: Carnotaurus sastrei. Jest to jeden z najlepiej poznanych dinozaurów Ameryki Południowej. Gatunkowa część nazwy pochodzi od właściciela rancza (Angela Sastre’a), na którym znaleziono szczątki dinozaura. Masa ciała oscylowała wokół 1,5 tony, a długość ciała dochodziła do 10 m. Podobnie do innych mięsożerców, posiadał silnie umięśnioną szyję, na której opierała się sporych rozmiarów głowa. Jako jedyny mięsożerca posiadał rogi nad oczami zbudowane z kości czołowej. Być może używał ich do walk międzygatunkowych (pochłaniały siłę uderzeniową), podczas których rzadko dochodziło do uszkodzeń oczu, gdyż były one stosunkowo małe i głęboko osadzone. Poruszał się na dwóch smukłych dolnych kończynach, natomiast górne kończyny były szczątkowe. Dobra adaptacja do biegu mogła być przydatna w polowaniu. Krótkie kończyny górne zakończone były czterema palcami, które nie poruszały się względem siebie, ponieważ były połączone ze sobą na stałe. Tylko dwa środkowe palce były utworzone z paliczków. Pierwszy i czwarty palec składał się z jednej kości. Być może palec pierwszy tworzył zewnętrzną ostrogę. Prawdopodobny jest także brak pazurów na kończynach górnych. Podczas wykopalisk zostały odkryte również odciski skóry karnotaura, stąd też dosyć dobrze poznana jej łuskowata budowa.

Iguanodon

Iguanodon

WIEK: jura środkowa, 126-125 milionów lat temu

ROZMIAR I WAGA: długość 13 m, waga około 3000 kg

WYSTĘPOWANIE: Europa, Azja, Ameryka Północna

POŻYWIENIE: roślinożerny

OPIS

Iguanodon – dosłownie „ząb iguany” (legwana). Obecnie klasyfikacja wyróżnia jeden gatunek: Iguanodon bernissartensis, który występował na terenie dzisiejszej Europy, Azji oraz Ameryki Północnej 126 – 125 mln lat temu (wczesna kreda). Nazwany został przez geologa Gideona Mantella w 1825 roku ze względu na budowę zębów, które przypominały zęby iguany (legwana), tylko były większe. W żuchwie posiadał mniej zębów niż w szczękach, a to dlatego, że zęby w żuchwie były szersze. Podczas żucia iguanodon ścierał swoje zęby, jednak były one zastępowane przez nowe i nie groziło mu starcie zębów ze starości. Mógł rozcierać pokarm roślinny przez całe życie z podobną efektywnością. Iguanodon był roślinożerny, a zatem stanowił cel dla mięsożerców. Nie był jednak łatwym celem, ponieważ był masywnych rozmiarów (3 tony masy ciała oraz ok. 10 m długości). Dodatkowo do obrony posiadał kolec na kciuku, który początkowo umieszczany był na jego nosie i dopiero późniejsze odkrycia paleontologiczne pokazały prawdziwe położenie kolca. Reszta palców pomocna była podczas żerowania. Poruszał się na dwóch lub czterech kończynach, przy czym kończyny przednie były o ¼ krótsze od kończyn tylnych. Raczej nie był przystosowany do biegania. Osobniki starsze częściej poruszały się na czterech kończynach, natomiast młode iguanodony raczej były dwunożne.

Brachiosaurus

Brachiozaur

WIEK: późna jura

ROZMIAR I WAGA: długość 22-27 m, waga do 80 ton

WYSTĘPOWANIE: Ameryka Północna (Kolorado, Utah, Wyoming), Afryka (Algieria, Tanzania)

POŻYWIENIE: roślinożerny

ŚRODOWISKO: obszary leśne

OPIS

Brachiozaur (Brachiosaurus) – dosłownie „ramienny jaszczur”. Roślinożerny gigantyczny zauropod z późnej jury, który występował w Ameryce Północnej i być może również w Afryce. Jego masa ciała mogła dochodzić do 80 ton, choć zdarzały się też takie brachiozaury, które ważyły ok. 30 ton. Wysokość, jaką osiągał to ok. 13 metrów, natomiast długość mieściła się w zakresie od 22 do 27 metrów. Poruszał się na czterech kończynach, jednak nie były one jednakowej długości. Przednie łapy miał dłuższe, przez co wydawał się jeszcze wyższy (stąd też pochodzi jest nazwa rodzajowa). Kość udowa brachiozaura ważyła ok. 100 kg i mierzyła 2 m. W późnej jurze roślinność była na tyle bujna, że taki gigant mógł do woli pochłaniać pokarm, a musiał pożerać ogromne ilości pokarmu, aby wytworzyć energię do utrzymania się przy życiu. Prawdopodobnie w trawieniu pokarmu roślinnego pomagały gastrolity (kamienie), które brachiozaury połykały i ocierając się o siebie w ich żołądku, rozcierały twardy pokarm. Szkielet brachiozaura prezentowany w Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie jest największym szkieletem dinozaura na świecie.

Mamenchisaurus, 1952

Mamenchizaur

WIEK: jura oraz wczesna kreda 160-144 milionów lat temu

ROZMIAR I WAGA: długość do 25 metrów, dorosły osobnik od 40 do 50 ton

WYSTĘPOWANIE: Chiny oraz Indonezja

POŻYWIENIE: roślinożerny

ŚRODOWISKO: jeziora, rzeki, równiny

OPIS

Mamenchizaur (Mamenchisaurus)– dosłownie „jaszczur znad potoku Mamen”. Nazwa rodzajowa odwołuje się do miejsca, w którym zostały odnalezione pierwsze szczątki mamenchizaura w 1954 r., podczas budowy przeprawy przez rzekę, niedaleko Yibin w Chinach (Mamingxi, który przez pomyłkę został zapisany jako Mamenxi). Pierwszy opisany gatunek z rodzaju Mamenchizaur został nazwany Mamenchisaurus constructus i miał 13 m długości. Pozostałe gatunki (w sumie jest ich 7) z rodzaju mamenchizaur o imponujących rozmiarach ok. 25 m długości (rekord ok. 35 m) oraz ważące od 40 do 50 ton żyły od późnej jury do wczesnej kredy ( 160 – 144 mln lat temu) w Azji (na terenie dzisiejszych Chin i Tajlandii). Cechą charakterystyczną była długa szyja, osiągająca nawet 15 m długości. Pojedyncze żebro również nie było małe, ponieważ mogło nawet mierzyć 3,5 m. Pokarmem mamenchizaura były twarde części roślin, na co wskazują bardzo mocne zęby.

Diplodocus, 1877

Diplodok

WIEK: późna jura 150-147 milionów lat temu

ROZMIAR I WAGA: długość do 35 m, dorosły osobnik od 10 do 16 ton

WYSTĘPOWANIE: Ameryka Północna (część zachodnia)

POŻYWIENIE: roślinożerny

ŚRODOWISKO: jeziora, rzeki i równiny

OPIS

Diplodok (Diplodocus) – dosłownie „podwójna belka”. Jeden z największych dinozaurów roślinożernych, żyjących w późnej jurze (150 – 147 mln lat temu) na zachodzie Ameryki Północnej. Panujący klimat pozwalał na dorastanie do gigantycznych rozmiarów w świecie zwierząt. Diplodok osiągał długość ciała do 35 m i ważył nawet do 50 ton (najczęściej 10 – 16 ton). Poruszał się bardzo powoli na czterech masywnych nogach (kolumnowych), z czego przednie były krótsze od tylnych. Posiadał długą szyję, która umożliwiała mu pobieranie pokarmu z najwyższych drzew, a dla równowagi miał ogromny ogon z dwubelkowymi szewronami (kostny wyrostek kręgów ogonowych). Od tych struktur pochodzi jego nazwa rodzajowa. Ogona mógł również używać do wydawania dźwięków bicza (odstraszanie) albo jako aktywny element obronny. Na szczycie długiej szyi znajdowała się nieproporcjonalnie mała głowa z czaszką o niewielkiej puszcze mózgowej. Zęby obecne były jedynie w przedniej części szczęk. Początkowo sądzono, że Diplodok żył w wodzie, gdyż posiadał specyficznie umiejscowione nozdrza na szczycie czaszki. Później jednak badania wykazały, że tak wielkie zwierzę nie mogłoby oddychać z ciałem zanurzonym pod wodą, gdyż woda wywierałaby zbyt duże ciśnienie na klatkę piersiową i nie mógłby nabierać powietrza podczas wdechu.

Mastodonsaurus, 1852

Mastodonzaur

WIEK: 225-230 mln lat temu

ROZMIAR I WAGA: długość 6 m, około 900 kg

WYSTĘPOWANIE: cały obszar Europy

POŻYWIENIE: mięsożerny

ŚRODOWISKO: rzeki, tereny bagienne, równiny

OPIS

Mastodonzaur (Mastodonsaurus) – dosłownie „brodawkowaty ząb jaszczura”. Jeden z najstarszych wymarłych płazów tarczogłowych. Został tak nazwany, gdyż początkowo paleontolodzy zakwalifikowali go do grupy krokodyli, ponieważ posiadał podobnie jak one kostne guzki w skórze. Żył w triasie od 235 do 230 mln lat temu na terenie obecnej Europy. Długość jego ciała dochodziła do 6 m, z czego 20-25% stanowiła głowa w trójkątnym kształcie. Ogon zaś był nieproporcjonalnie krótki. Masa ciała mogła dochodzić do jednej tony. Cechą charakterystyczną mastodonzaura były dwa duże kły rosnące w przedniej części w dolnej szczęce (żuchwie), które wystawały przez otwory w górnej części paszczy kiedy ta była zamknięta. Budowa ciała mastodonzaura (w tym jego proporcje) świadczą o wodnym środowisku życia, które preferował ten gad. Prawdopodobnie rzeki, jeziora oraz tereny bagienne były jedynym siedliskiem, w którym przebywał, gdyż jego ciężka głowa przeszkadzałaby mu w poruszaniu się po lądzie. Być może wychodził jednak na ląd, ale było to rzadkością, np. w przypadku wysychania zbiornika wodnego i poszukiwania nowego. W bogatych w zwierzęta wodach mógł polować do woli, a na lądzie przy takiej budowie ciała byłoby to trudniejsze.

Triceratops Horridus Marsh, 1889

Triceratops

WIEK: późna kreda (mastrycht), 70,6-66,5 milionów lat temu

ROZMIAR I WAGA: długość 9 m, waga 6000 kg

WYSTĘPOWANIE: Wyoming, Montana, Południowa Dakota (USA)

POŻYWIENIE: roślinożerny

ŚRODOWISKO: obszary leśne Ameryki Północnej

OPIS

Triceratops – dosłownie „trójrożna twarz”. Żył w tym samym czasie i miejscu, w którym pojawiał się Tyranozaur rex (68 – 65,5, mln lat temu, Ameryka Północna). Jego charakterystyczna kostna kryza wokół szyi oraz trzy rogi na głowie sprawiły, że bardzo przypominał dzisiejszego nosorożca, co przyczyniło się do jego sławy. Sposób poruszania się również przypominał chód nosorożca. Cztery masywne nogi pozwalały na powolne przemieszczanie się w poszukiwaniu pożywienia. Żywił się twardą roślinnością, gdyż jego pysk, zakończony bezzębnym dziobem, pozwalał kruszyć nawet najtwardsze nasiona. Dwa długie rogi (ok. 1 m) sterczące znad oczodołów oraz jeden róg krótszy rosnący na nosie prawdopodobnie stanowiły elementy obronne wraz z twardą kryzą osłaniającą szyję. Jednak coraz częściej pojawiają się informację jakoby rogi i kryza miały charakter identyfikacyjny podczas godów oraz prezentowania dominacji w stadzie. Być może były one silnie ukrwione i pełniły funkcje podobne jak u dzisiejszych chrząszczy czy kopytnych. Rozmiary ciała triceratopsa były dość imponujące: 6 tonowa masa ciała przy 9 metrach długości.

Vulkanodon karibaenis Raath, 1972

Wulkanodon

WIEK: wczesna jura – 200 milionów lat temu

ROZMIAR I WAGA: do 8 m, waga około 1000 kg

WYSTĘPOWANIE: zachodnia część Ameryki Północnej

POŻYWIENIE: roślinożerny

ŚRODOWISKO: obszary rzeczne, nizinne

OPIS

Wulkanodon (Vulcanodon) – dosłownie „wulkaniczny ząb”. Gatunek ten opisano na podstawie znaleziska z pogranicza Zambii oraz Zimbabwe, gdzie w kanionie między warstwami skał wulkanicznych odkryto szkielet czworonożnego gada. Obok szczątków wulkanodona odnaleziono zęby dużego dinozaura, który prawdopodobnie pożywiał się ciałem Vulcanodona karibaensis. Nazwa gatunkowa jedynego przedstawiciela rodzaju wulkanodon pochodzi od nazwy jeziora Kariba (utworzone przez człowieka w miejscu kanionu wyrzeźbionego przez rzekę Zambezi), gdzie odnaleziono szkielet. Wulkanodon należy do mniejszych roślinożerców, gdyż jego masa ciała to zaledwie 1 tona przy 8 m długości ciała. Poruszał się powoli na czterech masywnych nogach ze skróconymi pazurami. Posiadał małą głowę na wydłużonej szyi i sterczący do tyłu ogon. Dinozaur ten żył ok. 200 mln lat temu (wczesna jura) na terenie dzisiejszej Afryki. Inne zauropody z rodziny wulkanodonów mieszkały na terenach północnych naszej planety (dzisiejsza Europa, Azja, Ameryka Północna). Wulkanodon wśród innych zauropodów był najstarszy, najmłodsze zaś przetrwały aż do wielkiego wymierania kredowego.

Kentrosaurus, 1904

Kentrozaur

WIEK: późna jura, 155 milionów lat temu

ROZMIAR I WAGA: długość 5 m, około 1000 kg

WYSTĘPOWANIE: Afryka wschodnia

POŻYWIENIE: roślinożerny

ŚRODOWISKO: równiny

OPIS

Kentrozaur (Kentrosaurus) – dosłownie „kolczasty jaszczur”. Należy do rodziny stegozaurów, czyli dinozaurów roślinożernych posiadających kolce i płyty na grzbiecie i ogonie. Stegozaury pojawiły się w jurze i tylko nieliczne przetrwały do kredy. Kentrozaury najliczniej występowały w późnej jurze (ok. 155 mln lat temu). Pierwsze szczątki tego dinozaura zostały odnalezione na terenie Tanzanii na początku XX wieku. Obszar, na którym żył to równiny we wschodniej części Afryki, choć w Polsce również odnalezione jego tropy. Trzy znane dziś gatunki kentrozaura zostały opisane w początkach XX wieku. Kentrozaury, jak cała rodzina stegozaurów, posiadały małą głowę, dość nisko umiejscowioną na dłuższej szyi, co pomagało im sięgać do niewysokiej roślinności. Dodatkowo przednie kończyny były krótsze od tylnych. Cechą charakterystyczną kentrozaura były dwa rzędy kolców występujące na grzbiecie (na wysokości łopatek) oraz na ogonie. Służyły mu do obrony przed drapieżnikami. Oprócz kolców na grzbiecie występowały także płyty kostne w kształcie trójkąta. Prawdopodobnie służyły one do termoregulacji, która możliwa była dzięki silnie unaczynionej skórze, pokrywającej płyty. Masa ciała kentrozaura nie przekraczała 1 tony. Osiągały one 5 m długości ciała, a zatem można je zaliczyć do jednych z mniejszych dinozaurów roślinożernych. Podczas żerowania dosięgały do roślinności na 1,7 m wysokości, nadal stojąc na czterech kończynach.

Parasaurolophus

Parazaurolof

WIEK: późna kreda 80-65 milionów lat temu

ROZMIAR I WAGA: długość 10 m, waga około 3000 kg

WYSTĘPOWANIE: Kanada, Nowy Meksyk, Utha, Kolorado (USA)

POŻYWIENIE: roślinożerny

ŚRODOWISKO: tereny nizinne, w głównej mierze lasy

OPIS

Parazaurolof (Parasaurolophus) – dosłownie „prawie jaszczurzy grzebień”. Roślinożerny dinozaur kaczodzioby (hadrozaur), który żył w późnej kredzie (76,5 – 73 mln lat temu) na terenach Ameryki Północnej. Osiągał ok. 10 m długości oraz masę ciała ok. 3 ton. Poruszał się na dwóch lub czterech kończynach. Prawdopodobnie żerował na czterech łapach, lecz przemieszczał się tylko na dwóch. Cechą wyróżniającą go od innych dinozaurów był grzebień na głowie, osiągający długość ok. 1 m. Wyrostek ten był pusty w środku, co ułatwiało dźwiganie takiego wytworu na głowie. Pusta przestrzeń utworzona była przez kanaliki, które łączyły się z nozdrzami. Być może grzebień służył jako komora rezonansowa, podczas nawoływań w okresie godowym, do termoregulacji, a także był pomocny w rozpoznawaniu osobników i płci wewnątrz gatunku. Gdy parazaurolof podnosił głowę, grzebień wpasowywał się w zagłębienie na grzbiecie, tuż za szyją. Wysokość do jakiej dosięgał podczas żerowania wynosiła 4 m. Prawdopodobnie parazaurolof zrywał pokarm przednią częścią paszczy (dziobem), a potem mógł przechowywać pożywienie w narządach odpowiadających policzkom, po czym wykonywał ruchy szczękami, które przypominały żucie.

Tyrannosaurus Rex (T-Rex), 1892

Tyranozaur

WIEK: późny mastrycht, 68,5-65,5 milionów lat temu

ROZMIAR I WAGA: długość 12,5-13 m, waga około 6000 kg

WYSTĘPOWANIE: zachodnia część Ameryki Północnej

POŻYWIENIE: mięsożerny

ŚRODOWISKO: obszary leśne, nizinne

OPIS

Tyranozaur (Tyrannosaurus) – dosłownie „król jaszczurów”. Jest to jeden z największych mięsożernych dinozaurów z rodzaju teropodów („stopy bestii”). Jedynym przedstawicielem rodzaju tyranozaur jest najsłynniejszy na świecie Tyrannosaurus rex. Żył w Ameryce Północnej pod koniec kredy od 68,5 do 65,5 mln lat temu i wymarł wraz z innymi dinozaurami podczas wielkiego wymierania kredowego. Poruszał się na dwóch masywnych nogach, a przednie kończyny miał zredukowane do krótkich łap z dwoma palcami z pazurami oraz jednym palcem szczątkowym. Do dziś nie ma pewności, w jakim celu przednie kończyny były używane. Głowa tyranozaura była ogromna, jednak nie stanowiła aż tak wielkiego ciężaru, jaki można sobie wyobrażać, gdyż w czaszce znajdowały się owalne otwory blisko oczodołów, zmniejszając w ten sposób masę samej czaszki. Szyja tyranozaura była mocno umięśniona, ale krótka. Zęby posiadały bruzdy poprzeczne ułatwiające chwytanie kawałków mięsa. W przeciwieństwie do ssaków, tyranozaury wymieniały zęby przez całe swoje życie, a zatem zawsze mogły w pełni korzystać z mocnego nacisku szczęk. Największy odnaleziony ząb miał ponad 30 cm długości (wraz z korzeniem). Szyja miała ogromne znaczenie podczas rozszarpywania ofiar, gdyż tyranozaur przygryzał fragment ciała innego dinozaura, a następnie odrywał fragment mocnym szarpnięciem całej głowy. Do utrzymania równowagi ciała służył ogon, często sterczący prosto do tyłu. Masa ciała tyranozaura osiągała wartość 6 ton, przy 13 m długości ciała. Szkielet tyranozaura posiadał liczne kości puste w środku, co nie pozbawiało go wytrzymałości, ale znacznie redukowało ciężar ciała i pozwalało na szybsze poruszanie się, np. za ofiarą. Najbardziej kompletny okaz szkieletu tyranozaura znajduje się w Muzeum Historii Naturalnej w Chicago i nosi nazwę „Sue”. Tyranozaur rex jest również nazywany T. rexem (często z błędnym zapisem: T-Rex). Dinozaur ten robi także karierę filmową, występował w takich filmach jak: Park Jurajski, Toy Story, Noc w Muzeum.